(Uittreksel uit C. Vrancken, Het dialect van Bilzen, verhand. KUL 1947, p. 307-313)
Jan: Waol, ich zal oech nau èns e vertélseke vertélle, wo êch gebiërd ès op de Biëk, e bitsje waajer as de Knaajnepijp, èn 't Frans zègge ze: la pipe de lapin.
Kobes: Lapin? Dat ès 'n kat! Dich zèks 't mis!
Jan: Hee dich, snotter! Lapin, ès dat 'n kat? Nae, poês ès 'n kat èn 't Frans! Ze roeppe immes altijd op daen aaë Waol van de Fontaajnstroët: voleur de poês, kattendief! Zauiet wilt tiëge mich Frans koëme spraeke! Zèg, kojjoeng, hébste ze laeve èn Laajk gewérk? Ès z'ne vaoder soldaot gewès èn de Fransen tijd? Zwijg nau, èste, want ich begin opnauw.
Awaol, doë stond èn daaj stroët 'n haus mèt vier staoses, zonder de zolder, zoe sjaun ên zoe graut as 't peleis van de kiëning.
Mêr doë wol niemed ni èn dat haus woenne, ên 't bliëf joëre ên joëre liëg ston, want 't spaukde trèn.
Jef: Oê! dat zal sjaun zien!
Jan: Stil, haad z'ne mond! Awaol, op de slaog van twêlf oêre koêm doë iedere kér e spauk, wo èn dat haus van onder tot boëve de trappe op ên aof loêp. Ên as dat dan al lang genoeg gedoêrd hao, dan koêm dat spauk tiëge een oêr aater de stroëtdiër ston ên begos zoe fél te kaeke ên te joenke dat alleman koempasse termèt kriëg.
Kobes: Bès dich dat, Zjêf, dae doë zèch?
Frans: Ae! hae ès bang, hae bibbelt, ich wiën 't gewaor. Wo ne bangesjiet!
Jan: As Kaubes z'ne mond ni hilt, dan stamp ich 'm van den trotwaar aof. Waol, doë dos toch niemed ni dat haus èngon, alhoewaol dat 't spauk niks aanes doêch as roeppe: "Verlos m'n ziel! Verlos m'n ziel!"
Doên zaagte ze, ên ich geleef 't ooch, as dat 't de ziel wor van de laotste heir boe dat haus van gewès wor ên dat dae aut êrgighèts 'n graute kis goodstèkke voertgestoëke hao; ên de wiës wol, as doë eene stêrf mèt zoeviël gêld op z'n konsjênse, dat dae dan èn de hél moet blijve branne tot ze 't gêld vènne.
Waaj dat nau al nen heilen toêr gedoêrd hao, koêm doë ne soldaot van den oërlog trèg. Dae soldaot hoêt Stêrke Jan ên hae hao èn ne kaffei gezaag datter vér iet van niks, kom, vér ze plezier, 'n naach èn dat haus zoo wille sloppe, as ze hém honned frang op vérhand wolle gaeve.
De baos aut de kaffei zaag tiëge Jan: "Ès dat waur, zoos dich èn dat haus doore sloppe gon?"
"Joë, zaag Jan, want ich vaeg m'n botte on de heil spauke ên de heil dievele van den heile wêrd. Wo God bewaort, ès goêd bewaord!"
"Ewaol, zaag de baos, gaef mich doë 'n hand op, ve zin takkoëd. Wao moeste hébbe?"
"Leister èns haaj, zaag Jan, gaef mich mêr vér te beginne 'n goej klats hoot, 'n dezaajn flêsse wijn, ene pot vol deeg ên 'n goej pan vér boekkesekoek te bakke."
"Dat zulste hébbe," zaag de baos, ên waajter 'm dat gegaeve hao, trok Jan on den oëved aon, mèt z'n heil previeze 't haus èn.
Waaj vier oêr ên e bitsje geslaoge hao, droêgter z'n hoot ên z'ne pot mèt deeg 'n kaomer èn, op de eiste staose. Doë stond nog 'n toffel mèt twei stiel.
Hae begos doë e vier te stoëke waaj 'n hél ên doë naeve zatter z'ne pot vér den deeg doên op te gon.
Terwaajl dat den deeg on 't opgon wor, begos Jan de een flês aater d'aaner aut te drènke, ên hae kriëg op 't lèste e stèk èn z'ne kraog, waaj nen aaë Zwitser. Mêr hae wos toch nog ni van z'ne sênter ên hae wis nog fél goêd wo'ter doêch.
Dat wos nau goêd, mêr waajter lang genoeg gedroenke hao, begos z'ne baer te groemmele. Hae zat z'n pan op 't vier ên hodde ene goejje potlèppel deeg trèn. De koek begos daodelek te kisse ên 't roëk zoe lêkker as snoênes on de kiëkevinster van e rijk haus.
Dat wos ammel goêd ên Jan z'ne koek wos on eene kant sjaun braun gebakke ên hae gojde 'm omhaug tot èn de sjoo vér 'm im te draeë. Mêr waajter 'm trèg op 't vier gezatte hao, vilt mich doë inèns iet aut de sjoo ên petat! èn de pan, ên de koek loêg èn d'asse.
(...)
Doë wos èns e Wènterkiëninkske dat hao z’ne nès mèt kwag joeng èn de kaarsjier. Op nen daog worre pa ên ma Wènterkiëning allebee autgevloëge vér aete te gon zikke, ên de kleen worre maunekes alleen.
Noë nen toêr koêm pa Wènterkiëning trèg te zijnes. “Wo ès haaj gebiërd?” zaagter, “Hèt oech iemed lêstig gevalle? Ge ziet heil getersjaokeld aut, ammel!”
“Och pa,” zaagte ze, “doë koêm haaj zjus ne graute bieteboo verbij. Dae zoêg zoe bênkelek ên kaud aut! Hae kiekde mèt z’n graute ooge èn ozze nès. Hae hèt os braa bang gemok!”
“Ao zau!”, zaag pa, “bau ès dae hiëne?”
“Hae ès dae kant op gegange!” zaagte ze.
“Datter waach!” zaag pa, “ich gon ‘m aaternoë. Héb mêr geene bang nimei, ich zal dae èns haar haole!” Ên hae vloëg op, aater ‘m noë.
Waajter den hoek im vloëg, zoêgter doë ne leif loope.
‘t Wènterkiëninkske hao ael geene bang. Hae koêm niër op de leif z’ne strank ên hae begos ‘m aut te maoke vér al wo leed ên sjaan wor.
“Doesse loebas! Wo hébs dich èn m’n haus te zikke? M’n kènder zau den daover op ‘t lijf jaoge, bèste ni besjaemp?”
De leif trok zich van ‘t viëgelke niks aon ên loêp gewaun dér.
Nau woënd ‘t steiterke pas êch giftig! “Dich hébs haaj niks te koekke, zèg ich dich! Aste haaj nog eene kér ze leed gezich daars lotte zien, dan geeste iet mètmaoke! Ich doên ‘t noj, mêr as ‘t moet, dan ... dan ...” kaekdenter, ên hae lichde terwaajle ee peitsje op, “... dan trae ich dich z’ne strank rats èn tweië!”
Toênter dat gezaag hao, vloëgter op, trèg noë z’ne nès tau.
“Dê!” zaagter tiëge de kènder, “dat zal ‘m wol leire! Dae lit zich haaj nimei zien!”
(vertaling voor Lowlands-L Anniversary Celebration)
En Hae zaag:
Doë wos èns eene ên dae hao twei ziëns. De joengste van de twei zaag tiëge z’ne vaoder: Vaoder, gaef mich van ozzen eegendoem ’t kènsdeel dat mich taukimp. Ên hae deelde al wo’ter hao onder h’n tweië. Ên èntige daog t’rnoë zat de joengste zoën alles im èn gêld ên vertrok op rees, noë e land wijd voert, bauter alles wo’ter hao opdoêch èn e laeve van braudzaotighèts. Toênter al ze gêld t’rdér gejaog hao, koêm doë graute naud èn dat land ên hae begos êrmoej te laaje. Ên hae trok t’ropaut ên droeng zich op on een van de bèrgers van dat land, ên dae sjikde h’m ze vêld èn vér z’n vêrke te hieë. Ên hae snakde noë de vêrkeskos, begaerig atter wos vér z’ne maog te vèlle mèt de sjèlle aut den troëg, mê doë wos niemed wo ze h’m goêf. Toên koêmter wir bij ze verstand ên hae zaag èn z’n eege: Wieviël knaechte van m’ne vaoder zin doë ni wo braud hébbe zoeviël at ze wille, ên ich gon haaj daud van den hoenger. Ich trap ’t haaj aof, ich gon trèg noë m’ne vaoder ên ich gon h’m zègge: Vaoder, ich héb gezondig tiëge den hiemel ên vér oech, ich bèn ’t nimei wiëd van oere zoën te heete; lot mich asteblief oere knaech zien, mei vroëg ich ni.
Ên hae stond op, pakde zich mèteen ên goenk op thaus aon, trèg noë z’ne vaoder tau. Ên toênter van vaeres aonkoêm, hao z’ne paa h’m al èn de mot ên hae hao kompasse mèt h’m. Ên hae loêp noë h’m tau, voêl h’m rond z’ne nak ên paunde h’m. Ên de zoën zaag tiëge h’m: Vaoder, ich héb gezondig tiëge den hiemel ên vér oech, ich bèn ’t nimei wiëd van oere zoën te heete. Mê de vaoder zaag tiëge z’n knaechte: Brèng rap ’t bèste kleed hêrt ên doêt ’t h’m aon, ên doêt h’m ne rènk on z’n hand ên sjoên on z’n viet. Ên haol ’t vèt kaaf ên slach ’t, ên lot os feis haage, want m’ne zoën haaj wos daud, ên ès wir laevetig gewoëne, hae wos verloëre ên ès wir trèggevonne. Ên ze begoste feis te haage. Z’nen adste zoën wor op ’t vêld, ên toênter trèg te zijnes koêm, heirdenter van vaeres al meziek ên daase. Ên hae wènkde een van z’n knaechte bij zich ên vroêg h’m wo doë gons wos. Dae zaag tiëge h’m: Oer broêr ès trègkoëme ên oere vaoder hèt ’t vèt kaaf lotte slachte omdatter z’ne zoën èn goej gezondhèt trèg hèt. Mêr hae sjangeniërde zich ên vertikde ’t van èn te gon. Toên koêm z’ne vaoder aut ên hae neide h’m noë bènnes. Mêr hae antwoëdde z’ne vaoder ên zaag tiëge h’m: Leister èns haaj, al zoêvel joëre bèn ich bij oech èn diens, ên nauts bèn ich tiëge oech èngegon of héb ich iet gedond tiëge oêr gebojje, mê ger héb mich ni eene kér e geetebèkske gelank vér feis te haage mèt m’n kameraote. Ên nau kimp dae zoën van oech haaj trèg aongestaute, dae wao oer fertien t’rdérgedrêd hèt mèt slaechte vroolaaj, ên vér dae hébste waol ’t vèt kaaf lotte slachte. Mêr hae zaag tiëge h’m: Zoën, dich bès altijd bij mich, ên al ’t maajnt ès ooch ’t zaajnt. Ve moeste feis haage ên fél zien, want ze broêr haaj wos daud ên hae ès laevetig gewoëne, hae wos verloëre ên ès wir trèggevonne.
(vertaling naar Lucas 15:11-32)
Zie ook: Streektaal.net, Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse Letteren.
Het wor bênkelek stil ên kaad èn Bilze den daog dat ze den aaë Vanderhêgge noë ze graof droêgte. Vijfensiëvetig wor de man gewoëne.
Het goenk op septêmber aon. Ne killige wènd wêdde de lèste galm van de daudsklok iëver de haajs ên de striëtsjes, voert van de kérk, noë 't Spérkerbroek tau. De èntige heire ên notaobele wo vér 't koêt stonte, kiekde aokelig zoêr vér zich aut waaj de zêrk mèt nen doef op de bojjem van 't graof teraech koêm. Ze stondte èn nen hoek van de kérk, rondelim rammelde het van alle kante at de wènd 't glaos èn de kérkvinsters attakiërde. De viëste man mokde noj e kreis. Bekan tegelijk drêdde ze ammel h'n vaase ên loête den daudgraover ên de pestaur alleen mèt den dojje. Haarie hoêt de man, Haarie Vanderhêgge. Ên hae wor de lèste viëtig joër niëge kérre bérgemeester gewès in Bilze.
Ja, het kan vreid tiëgeslon èn 't laeve! De man hao het sjans ni slaech gedon, èn 't begin. Mê het wor ne kojjen tijd, ên toên de êrm laaj van den hoenger krepiërde hao hae het bij de prinsbisjop van Laajk viërig 'kriëge datter gemeentegrond moch van de hand doên, vér braud te konne koope vér de minse. Mê het woënd mêr ni baeter. Het wor êch of de makral trop zoêt. Èn 't mèmoraobele joër 1700 verkoch de bérger dan mêr de graute Wisselbêmme èn 't Spérkerbroek. De laaj haoë nau waol wir te aete vér 'n tijdsje, mê vér h'n beiste wor doë op slaog niks nimei: want de Wisselbêmme, dat wor gemeene grond boe de boêreminse vér niks h'n beiste koste op teiëre, vér den aatermoëd. Dat wor nau gedond. Doêver wor van den eene op den aanderen daog heil Bilze roëzetig kaud op de man. En at ze ammel h'n goesting kriëgte, zoo den dojje nauts geen rès mei vènne, da's iet wo zèkker ès ...
En zau gebiërde ooch. Den aaë Vanderhêgge kos zich ni haage èn ze graof. 's Naas moêster traut, wille of nie, ên hae spaukde kwiekentêrre dér Bilze aof. Zêlfs terdievel loêt hém nie mèt rès. Alle naachte, at 't doenkelste oêr hao geslaoge, joêgter hém dér de Kérkwaeg ên trok hém zonder genojje dér de haoge aut van de hiëf wo op 't waegske autgoêfte. 't Spauk kwiekde van pier miziëre ên van de paajn – of ze eene mèt e bot mês on 't biete worre, zau sjoêdenter! Ze geklaog ên ze gejeimer worre tot baute de Moêr te heire. Nog 'n sjaos dat de zoëmer vérbij wor, geene mins dae mèt de vinsters oëpe hae konne sloppe!
Tot zèkker aach waeke noë Sint-Gielis, spaukde Vanderhêgge zau dér 't hat van Bilze. Èn 't begin haoë de laaj nog kop trèn, mê zoe stillekes aon begoste ze het op hin zinneweie te krijge tevan. 't Gemattel ên 't gespattel bliëfte mêr doêre. Niemed doêch nog 'n oog tau, at 't spauk wir ongenaodig dér de haoge ên de streik woënd getrokke ên z'n onverdraoglek, onminselek geklaog de hatter van de minse ne slaog rapper doêch slon. 't Gejeimer wor nimei aon te heire, kattegejank wor èngelemeziek vergeliëke doëmèt!
Wo nau gezoenge? Het zoêg doë nie noe aut dat 't spauk auts nog rès zoo vènne. Dat doêrde toch den eene mèt de geene ieleke naach: het moes nau mêr èns gedond zien! De minse van Bilze goenke langenlèste roëd vroëge bij den dievelbênner on de Koenzjel. Dae zoo wol konne hêlpe! Mê de man sjikde de laaj wir voert. Hae zaag:
- "Mijn maach ès ni graut genoeg vér dae jankenden terdievel voert te bênne, doë moet 'nen héllige paoter aon te pas koëme!"
En dus trok, 's daos vér Allerhéllige, 'n délegaose aut Bilze heistig noe Trich tau, vér te gon heire noë 'nen héllige paoter. Ze koême nog den eegeste naach trèg mèt ne kapesien, ên ze godsgeteig. Het wor daaj naach zoe doenkel as terdievel, at ze baeëntêrre mèt lantiëns ên mèt flambooë op de Kérkwaeg aon sjrieë. Waaj alle naachte hoeng 't spauk Vanderhêgge te haajle ên te jeimere èn 'n diënhaog haaves 't waegske. De kapesien sjikde draaj stroêse mander op 't spauk aof ên hae kaekde:
- "Schaar hem vas! Klauster hem!"
De mander twiefelde toch êfkes.
- "Doêt hem de klausters oon!", blaokde de kapesien obbenêr.
Ze bekiekde mekaander e momênt, mê de paoter besprènkelde ze zoe heivig fél ên oneenhaagetig mèt wijwotter dat ze langenlèste toch op de haog tau stiefelde ên den ongelèkkige aut de diëns ên de têk sleepde. 't Spauk wor zoe verstipstaopeld dat het zich 'n sekon of twei stil hoêl waaj e klee papkènd. Vérei het wis boe het on tau wor, hoeng de stêrkste ên de félste van de mander 'n klauster mèt 'n lang kèttel rond z'ne nak. Asof ze hém mèt 'n spang gestaeke haoë, gojde 't spauk zich èn eene kér roëzetig noë alle kante ên doêch het zoe onminselek leed, dat de bênnerspersêsse vergoêt te baeë, dat ze h'n flambooë loête valle ên op de loop goenge. Alleen de paoter ên de man mèt de kèttel bliëfte bibbelend bij 't spauk aater. Wie hêl 't spauk ooch roefde, het kos nimei los!
- "Nau vee!", daach de kapesien, ên hae sjaarde ne flamboo wo haaf èn de haog gevalle wor mèt, ên bezwoër de man mèt de kèttel van kot aater hém noë te koëme, hêlop mèt te baeë ên èn gee geval nog aater 'm te kieke, of nae 't spauk zoo 'm de nak braeke of aanes 'm de bezikde doên krijge.
Dat hoêfdenter geen twei kér te zègge!
Ze trokke mèt hin tweië ên de kaekelêr aater hin noë waajer op de Moêr aon ên dér 't Honspiëtsje loêpe ze de stad aut noë den Eeket tau. Goêd dat ze daaj lantiën mèthaoë, aanes zoêgte ze geen hand vér h'n ooge, balkdoenkel wor het. De man mèt de kèttel bêdde zich tot 'r zwèdde, z'n kniëkels zoêgte wit van tiëge te trèkke. Allebee heirde ze de kèttel rammele, mê de liër sleepde ni iëver de grond: ze worre dus zèkker dat ze 't spauk nog lèdde!
Toên ze èn den Eeket aongekoëme worre, bond de paoter 't spauk kot vas on nen eekeboom. 't Spauk roefde ên sjoêde nau nog félder. Mê de paoter pakde z'ne baeboek ên begos zoe hêl atter kos 't spauk te iëverlaeze. Wie hêlder at 't spauk sjoêde, zoevel te hêlder at de paoter laesde. E geslaogen oêr doêrde het vérei alle zonde van dat lillek spauk van aa kêttele voertgebêd worre. De paoter z'n stém wor hees gewoëne tevan ên ze zwat hoër zoêg op slaog sneiwit. Van 't spauk Vanderhêgge hèt sènd daen Allerhélligendaog nauts nog iemed iet geheird. De laaj van Bilze koste eindelek wir rèstig sloppe 's naas.
Den eek boe 't spauk on verbanne wor, woënd joëre laoter verkoch ên gekap. Mê toên den eegenêr heirde dat dat dae vervloekde boom wor waoter gekoch hao, èster z'n hoot nauts koëme ophaole. Ên at de boom ondertèsse ni vergon ès, likter doë altelichelek nog...
(naar een aloude Bilzerse legende, zie: Bilisium p. 364 e.v., p. 4452)
De baajs ên de zon worre on 't daene iëver wae van hin tweië de stêrkste wor. Zjus op dat momênt koêm doë ne reeziger vérbij mèt ne wêrme pit aon. Ze koême iëvereen dat dae wo den eiste dae reeziger z'ne pit kos doên autdoên, dat dae de stêrkste zoo zien. De baajs begos toên te bloëze zoe hêl atter kos, mê wi hêlder atter bloësde, wi kotter at de reeziger z'ne pit tiëge zich aon trok; langen lèste goêf de baajs het op. T'rnoë begos de zon heivetig te sjaajne, ên dirêk doêch de reeziger z'ne pit aut. De baajs moês dus wol taugaeve dat de zon van hin tweië de stêrkste wor.
(vertaling van deze fabel van Aesopos voor Atlas sonore des langues régionales)